DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU

TANIM:

Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu bireyin yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, istekleri erteleyememe (impulsivite) ve dikkat sorunlarıyla kendini gösteren bir psikiyatrik bozukluktur.

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTENİN NEDENLERİ:

• Kalıtım: Kalıtımsal olarak yatkınlık gözlenmiştir. Aile çalışmalarından elde edilen bilgiler DEHB olan çocukların anne babalarında benzer belirtiler olma oranının 2-8 kat fazla, kardeşlerinde ise diğer çocuklara oranla 2-3 kat fazla olduğunu göstermiştir. Ayrıca ikiz çalışmalarından elde edilen bilgilere göre tek yumurta ikizlerinde eş hastalanım oranı % 80-90, çift yumurta ikizlerinde eş hastalanım oranı % 30’dur.Genetik çalışmalara göre sorumlu olduğu düşünülen bazı genler vardır.
• Beyindeki yapısal işlev farklılıkları: Dikkatin yoğunlaştırılması, sürdürülmesi, davranışların kontrol edilmesi, planlama yapılmasından sorumlu olan alanlarda –ön bölge (Prefrontal lob), bazal ganlionlar, serebellum- normal bireylerdekine oranla daha küçük yada farklı bir simetride olma söz konusudur. Saptanılan bu farklılıkların hastalığa neden olduğu düşünülmekte, ancak bu incelemeler bir tanı aracı olarak kullanılmamaktadır.
• Çevresel nedenler: Direk olarak DEHB’e neden olmaz ancak genetik olarak yatkınlığı olan bireylerde riski artırır:

Doğum öncesi: Gebelikte hastalanma, alkol, sigara ve ilaç kullanımı.

Doğum sırasında: Erken doğum, doğum komplikasyonları.

Doğum sonrası: Küçük yaşta geçirilen ameliyat, kaza veya hastalıklar, hastalık tedavisinde etkili olan fakat yan etkisi olan ilaçlar alınması.

BELİRTİLER:

• Birçok ana baba bu listeyi okuyunca çocuklarında dikkat eksikliği ve hiperaktivite olduğuna inanabilir, çünkü çoğu çocuk zaman zaman bu tip davranışlarda bulunur. Fakat DEHB’li çocuklar çevreye verdikleri tepkiler açısından diğer çocuklardan ayrılır. Başka bir deyişle çoğu çocuk kendilerine bir şeyi yapmamaları söylendiğinde ve davranışın olumsuz sonuçları açıklandığında en azından bir süre o davranışı bırakır. Dikkat eksikliği ve hiperaktiviteye sahip çocuklar ise uygun yaklaşımlarla birisi kendilerine yardım etmediği sürece o davranışı bırakmayacaktır.
• Bir çocukta, gençte veya erişkinde dikkat eksikliği veya hiperarkitive bozukluğunun var olduğundan söz edebilmek için, bu belirtilerin yedi yaşından önce ortaya çıkması, davranışların çoğunu en az 6 ay süreyle göstermiş olması ve bu belirtilerin günlük yaşamı etkileyecek boyutta olması gerekmektedir.

DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNUN SINIFLANDIRILMASI

Aşırı hareketlilik,

Dikkat eksikliği ve

İmpulsivite olarak sınıflandırılabilen üç temel belirti kümesinden oluşur.

GÖRÜLME YAŞI, CİNSLER ARASI FARK VE GÖRÜLME SIKLIĞI

Belirtilerin 7 yaşından önce başlaması gerekir. Genellikle 4-5 yaşlarında belirtiler belirgin hale gelir. Ancak bir kısmı bebekliklerinden itibaren huysuzlukları az uyumaları ve az yemeleri ile dikkat çekerler. Okul döneminin başlamasıyla dikkat eksikliğine bağlı öğrenme sorunlarının gündeme gelmesi ve arkadaşlarla olan sorunları aileyi tedirgin etmeye başlar.

Ergenlik döneminde ise okul başarısızlığı yanında davranış sorunları ve aileye karşı gelişen tutumlar gözlenir. Ergenlikte aşırı hareketlilik azalır ve yerine çabuk sıkılma ve dikkat kusuru belirgin olur.

Erkek çocuklarda kızlara oranla daha sık rastlanır. Erkek çocuklarda genellikle hiperaktivite ve impulsivite belirtileri ön planda iken, kız çocuklarında daha çok dikkat eksikliği belirgindir.

DEHB her kültür ve toplumda görülen bir bozukluktur. Toplumda görülme sıklığı farklı araştırmalarda farklı sonuçlar elde edilmesine karşın yaklaşık %5-6 gibidir.

ZAMAN KAVRAMINI GÜÇLENDİRMEK İÇİN

-Zaman çizelgelerinin her adım için ne kadar zamana ihtiyacı olduğunu renkli kalemler ve kağıtlar kullanarak görebilir.

-Saat kullanımı

-Her adım için süre sınırlamalarının yapılması ve bunun kişiye açıklanması

ÖZ MOTİVASYONU GÜÇLENDİRECEK STRATEJİLER

-Kişinin özelliklerine göre onunla birlikte düşünülen ve ortak bir şekilde karar alarak ufak adımlar ile yapabilecekleri şekilde görevleri sıralamak

-İşe başlamak ve sonlandırmak için ödül mekanizmalarını görselleştirmek

-Büyük resmi göstermek, kişiye neyi neden yaptığını ayrıntıları ile açıklamak ve üzerine konuşmak.

-Puanlama sistemi ile olumlu davranışları puanlayarak ödül mekanizmalarını geriye ve ileriye dönük olarak görsel bir şekilde takip edilmesini sağlamak.

AİLE İLE ÇALIŞMA

-Mümkün olduğunca az kural konulmalı

-Kural koyarken çocuğunda görüşü alınmalı

-Kuralların nedeni açıklanmalı

-Kuralları uygulama tutarlı olmalı

-Kuralları tabulaştırılmamalı

-Çocuk kurallara uyduğunda sürekli ödüllendirilmemeli

ETKİLİ OLMAYAN İLETİŞİM BECERİLERİ

-Boş tehditkar konuşmalar

-Gerekli izlemeyi yapmadan sadece ıstemek

-Anlamı olmayan sorular sormak

-Başka bir ortamda bağırmak

-Küçümseme ve aşağılama

-Şart koşma

AİLE İLE ÇALIŞMA

-Çocuğun sınırlılıkları kabul edilmeli. Aşırı hareketlilik tasarlanarak yapılmaz.

-Aşırı hareketli olmak ortadan kaldırılmaya değil kontrol edilmeye çalışılmalı.

-Enerjisini atabiliceği etkinlikler yapılmalı

-Yaşamı düzenli olmalı (uyku saati, beslenme,ev rutinleri)

-Kurallar açık ve net olmalı.

Sinerji Psikolojik Danışmanlık Merkezi’nden ‘DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU’ konusunda hizmet almak üzere randevu talep etmek için hemen aşağıdaki butona tıklayabilirsiniz.